بررسی گزیده ای از متون نظم و نثر پارتی و پارسی میانه ی مانوی (آوا شناسی، ترجمه، ریشه شناسی)

چکیده بررسی گزیده ای از متون نظم و نثر پارتی و پارسی میانه ی مانوی (آوا شناسی، ترجمه و ریشه شناسی) به کوشش معصومه خواجه زاده درخت کهن سال شعر و ادب ایرانی با قدمتی سه هزار ساله، آثار درخشان و جاودانی به بار آورده است که چون ستاره های تابناک در آسمان ادب سرزمین هنرپرور ایران می درخشند. هر یک از این آثار، به زبان های ایرانی و دوره های متفاوتی از تاریخ تعلق دارند. زبانی که اقوام ایرانی پس از جدایی از هم نژادان خویش (هندوآریایی ها) به کار می بردند، «ایرانی باستان» یا «ایرانی آغازین» نامیده می شود. این زبان در واقع مادر همه ی زبان هایی ست که به نام زبان های ایرانی می شناسیم. زبان های ایرانی به سه دوره ی تاریخیِ باستان، میانه و نو تقسیم می شود. زبان های ایرانی میانه خود به دو شاخه ی شرقی و غربی تقسیم می شوند. زبان های ایرانی میانه ی غربی عبارت اند از: پارتی (پهلوی اشکانی) و پارسی میانه (پهلوی یا پهلوی ساسانی). از مهم ترین آثاری که به این دو زبان بر جای مانده است، نوشته های مانویان است که در آغاز سده ی بیستم میلادی از واحه ی ترفان به دست آمده اند. مانی و پیروان او، برای ترویج دین خود، آثارشان را به زبان مردمی که در میان آن ها قصد تبلیغ داشتند، می نوشتند یا از زبان دیگری ترجمه می کردند. در ایران، میان اهل پارس و پارت و سغد، آثار خود را به پارسی میانه و پارتی و سغدی منتشر می ساختند و این سه زبان سبب پیشرفت سریع مانویت بود. بویس، نوشته های مانوی به دو زبان پارسی میانه و پارتی را در جلد نهم کتاب اکتاایرانیکا به چاپ رسانیده است. بررسیِ آوانوشتی، ترجمه و ریشه شناختیِ بخش های هفت تا یازده و شانزده تا هجده از کتاب وی، هدف این پژوهش بوده که در پنج فصل انجام شده است. آوانویسی و معانی واژگان بر اساس واژه نامه ی بویس می باشد و ترجمه بر پایه ی آوانوشت ها، به همان ترتیب بخش آوانویسی، انجام شده است. در فصل یادداشت ها، همه ی ابهامات آوایی، زبانی، تاریخی، دینی، نام ها و اصطلاحات خاص توضیح داده شده اند. ریشه شناسی واژگان به صورت واژه نامه ای بسامدی، در دو بخش پارتی و پارسی میانه صورت پذیرفته است. در این پژوهش، همه ی تلاش بر این بوده تا تصویری دقیق از گزیده ی متون مانوی فراهم شود به گونه ای که فرهنگ و هنر و زبانِ بخشی از تاریخ ادبیات پر گُهر ایران زمین را باز تاباند. امید است که نتیجه ی کار چنین بوده باشد.